Πρέπει να φροντίζουμε
για την διόρθωσι των παθών.
Για σκεφθήτε τι άσχημο
πράγμα είναι να βλέπη κανείς
το σπίτι του σε κακή
κατάστασι και τους τοίχους έτοιμους να πέσουν,
και αντί να το
διορθώση, κάθεται και κατασκευάζει αυλές και προαύλια.
Ή να είναι άρρωστο το
σώμα και αντί να φροντίζη γι’ αυτό,
κάθεται και υφαίνει
χρυσά φορέματα.
Έτσι γίνεται τώρα.
Ενώ η ψυχή μας βρίσκεται
σε κακή και αθλία κατάστασι,
ενώ κυριεύεται από τον
θυμό, από την κακολογία, από αισχρές επιθυμίες,
από επίδειξι και
κενοδοξία, από ατίθασες και επαναστατικές κινήσεις,
ενώ σύρεται στο χώμα
και σπαράζεται από τόσα θηρία,
αντί να κοιτάξουμε να
την απαλλάξουμε από τα πάθη,
ασχολούμεθα με
σωματικές ανέσεις και καλλωπισμούς.
Όταν μία αρκούδα ξεφύγη από εκεί που την
φυλάνε και γυρίζη ελεύθερη στους δρόμους, κλείνουμε τα σπίτια μας και βαδίζουμε
από στενά δρομάκια για να μη πέσουμε επάνω σ’ αυτό το θηρίο. Και τώρα που όχι
ένα θηρίο, αλλά πολλά σπαράζουν τον ψυχικό μας κόσμο ούτε είδησι
παίρνουμε. Για την ασφάλεια της πόλεως φροντίζουμε πολύ και κλείνουμε τα
θηρία σε απόμερα μέρη και σε σιδερένια κλουβιά. Και τα φυλάμε όχι κοντά στην
Βουλή ούτε στα δικαστήρια ούτε στα ανάκτορα, αλλά πολύ μακρυά. Απ’ εναντίας
όμως στην ψυχή μας όπου υπάρχουν κάποια άλλη βουλή και κάποια άλλα ανάκτορα και
δικαστήρια, αφίνουμε τα θηρία να ανεβαίνουν μέχρι τον νου, δηλαδή τον θρόνο τον
βασιλικό, και να ωρύωνται και να θορυβούν. Αυτή είναι η αιτία που όλα
γίνονται άνω-κάτω και όλα γεμίζουν από ταραχή και τα εσωτερικά και τα
εξωτερικά, και καθόλου δεν διαφέρουμε από πόλι που την αναστήλωσε βαρβαρική
επιδρομή. Και ομοιάζει η κατάστασις σαν να επετέθη ένας δράκοντας σε φωλιά με
νεοσσούς, και οι νεοσσοί με φωνές τρόμου πετούν κατατρομαγμένοι εδώ κι’ εκεί μη
ξέροντας πως να απαλλαγούν από την αγωνία τους. Γι’ αυτό σας παρακαλώ, ας
φονεύσουμε τον δράκοντα, ας δεσμεύσουμε τα θηρία, ας τα πνίξουμε, ας τα
σφάξουμε. Κάθε πονηρία που υπάρχει μέσα στο νου μας ας την εξοντώσουμε με την
«μάχαιραν του Πνεύματος». Έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε κι’ εμείς λέοντες που
έχουν φοβερά δόντια και όποιος πέσει σ’ αυτά τον κομματιάζουν. Τέτοιοι λέοντες
είναι ο θυμός, η σαρκική επιθυμία… Κοίταξε λοιπόν να ομοιάσης με τον προφήτη
Δανιήλ και μη επιτρέψης σ’ αυτά τα πάθη να εμπήξουν τα δόντια τους μέσα στην
ψυχή σου. Μερικά άγρια θηρία, όταν είναι εύσωμα και καλοθρεμμένα, νικούν
τους αντιπάλους των. Όταν όμως τα υποβάλη κανείς σε πείνα και τα αδυνατήση,
τους εκοίμισε το θυμό και τους αφήρεσε την δύναμι, ώστε και ένας ασήμαντος
αντίπαλος να τα βάζη μαζί τους. Έτσι ακριβώς συμβαίνει και με τα πάθη της
ψυχής. Όποιος τα αδυνατίζει, τα καθιστά υποχείρια στο λογικό. Όποιος τα
καλοτρέφει, καθιστά την πάλη μαζί τους δυσκολώτερη, με αποτέλεσμα να τα τρέμη
και να καταντήση δούλος των για πάντα. Κάποιος σοφός έλεγε: «Η αμαρτία
ξεκινά από την υπερηφάνεια». Δηλαδή η υπερηφάνεια είναι ρίζα και πηγή και
μητέρα της αμαρτίας. Εξ αιτίας αυτής ο πρωτόπλαστος έχασε την μακαρία
εκείνη ζωή στον παράδεισο, και ο διάβολος που τον εξηπάτησε, έχασε το τόσο
υψηλό αξίωμά του. Γνωρίζοντας ο ακάθαρτος διάβολος ότι η υπερηφάνεια μπορεί και
από τον ουρανό να γκρεμίζη, την σκέφθηκε ενώ επιχειρούσε να ρίξη κάτω τον Αδάμ
από την τιμημένη θέσι του. Αφού τον «εφούσκωσε» με την υπόσχεσι πως θα γίνη
ίσος με τον Θεόν, τον συνέτριψε και τον κατέβασε στα βάραθρα του
άδη. Τίποτε δεν αποξενώνει από την φιλανθρωπία του Θεού και τίποτε δεν
παραδίνει στην φωτιά της κολάσεως, όσο το τυραννικό πάθος της υπερηφάνειας.
Όταν υπάρχη μέσα μας αυτή, όλη η ζωή μας είναι ακάθαρτη, έστω και αν διαθέτουμε
καθαρότητα ή παρθενία ή νηστεία ή ευχές ή ελεημοσύνη ή ο,τιδήποτε άλλο. Διότι,
όπως λέγει η Γραφή, «είναι ακάθαρτος στα μάτια του Κυρίου κάθε υψηλοκάρδιος»
(Παροιμ. ιστ’, 5). Όχι μόνο η πορνεία ή η μοιχεία μολύνει τους ανθρώπους,
αλλά και η υπερηφάνεια και μάλιστα πολύ περισσότερο από αυτές. Γιατί; Διότι η
ανηθικότης αν και είναι ασυγχώρητο κακό, άλλ’ όμως ξεκινά από την αιτία της
επιθυμίας. Στην αλαζονεία όμως δεν μπορείς να βρης κάποια αιτία ή κάποια
πρόφασι, ώστε να έχης κάποιο ίχνος δικαιολογίας και συγγνώμης. Τίποτε άλλο δεν
είναι αυτή, παρά διαστρέβλωσις της ψυχής και αρρώστεια βαρύτατη που δεν
γεννάται από τίποτε άλλο παρά από την ανοησία. Δεν υπάρχει πιο ανόητο πράγμα
στον κόσμο από τον αλαζονικό άνθρωπο. Οι δόξες και οι λαμπρότητες του κόσμου
είναι ασταθείς. Τίποτε δεν διαφέρουν τα λαμπρά πράγματα του κόσμου από τις
θεατρικές παραστάσεις και από την ομορφιά των ανοιξιάτικων λουλουδιών. Πριν
ακόμα εμφανισθούν, αναχωρούν. Αλλά και αν παραμείνουν λίγο καιρό, αμέσως
υποκύπτουν στην φθορά. Αλήθεια, ποιο πράγμα είναι πιο μηδαμινό, από την
τιμή και την δόξα που προέρχεται από τους ανθρώπους; Ποιος είναι ο καρπός της;
Ποια η ωφέλειά της; Σε ποιο χρήσιμο αποτέλεσμα καταλήγει; Και είθε να ήταν
μόνο αυτό το άσχημο! Αλλά τώρα, εκτός του ότι δεν προσφέρει κέρδος, προξενεί
και ζημίες. Όποιος υπακούει σ’ αυτήν την τόσο σκληρή και άσχημη
«δέσποινα», είναι υποχρεούμενος να υποφέρη συνεχώς πολλά λυπηρά και επιβλαβή
πράγματα. Είναι πράγματι «δέσποινα» σε όσους την έχουν και όσο πιο πολύ
κολακεύεται από τους δούλους της, τόσο περισσότερο σηκώνει το ανάστημά της και
τους βασανίζει με σκληρότερες διαταγές. Αντιθέτως, αυτούς που την περιφρονούν
και την απορρίπτουν, δεν μπορεί καθόλου να τους αντισταθή.
Είναι δηλαδή χειρότερη
και από κάθε τύραννο και από κάθε θηρίο.
Διότι ο τύραννος και τα
θηρία, αν τους καλοπιάση και τους θωπεύση κανείς,
πολλές φορές ημερεύουν,
ενώ αυτή όσο
περισσότερο πάμε με τα νερά της, τόσο πιο πολύ αγριεύει.
Και όταν βρη κάποιον
που υποτάσσεται σε όλα,
τίποτε δεν διστάζει να
τον διατάξη.
Έχει και κάποια
σύμμαχο, που δεν σφάλλουμε αν την ονομάσουμε θυγατέρα της.
Δηλαδή, όταν τραφή και
αυξηθή και ριζώση καλά μέσα μας,
γεννά την «απόνοιαν»,
που όχι λιγώτερο από
την ίδια
καταστρέφει και
κατακρημνίζει την ψυχή τού ανθρώπου.
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος